همه چیز در رابطه با حشره کشهای ارگانوفسفره

مقدمه

آفت کش ها موادی هستند که جهت مسموم نمودن گروه معینی از موجودات زنده طراحی و تهیه شده اند. گرچه سمیت این مواد انتخابی و مربوط به گونه خاصی از جانداران است، اما معمولا در سایر گونه ها نیز مسمومیتهای خفیف ایجاد می کنند. از زمان جنگ جهانی دوم تعداد بسیار زیادی ماده شیمیایی حشره‌کش ساخته شده و به مقدار فراوان به کار رفته است بطوری که تا کنون بیش از 400 ماده شیمیایی را به علت داشتن خاصیت حشره‌کشی مشخص کرده‌اند که حدود 90 درصد از اینها ترکیبات آلی می‌باشند. این مواد علاوه بر چگونگی عملکردشان به دو دلیل دیگر مورد توجه سم شناسان قرار می گیرند:

 

1.      تماس حاد یا مزمن با این مواد ممکن است در انسانها نیز تولید مسمومیت نمایند.

 

2.   علاوه بر موجودات مورد نظر، برخی دیگر از موجودات زنده موجود در محیط را نیز مسموم می کنند. راشل کارسون در سال 1936 در کتاب خود به نام "بهار خاموش"، مورد دوم را مد نظر قرار داده است.

 

از زمانی که استفاده از آفت کش ها رواج یافته است، تماس اتفاقی انسانها با این مواد افراد بسیاری را دچار مسمومیت نموده و گاهی نیز طی یک تماس واحد باعث مرگ آنان گردیده است. بسیاری از این موارد در اثر آلودگی سهوی مواد غذایی با آفت کش ها یا استفاده نابجا از آنها به وجود می آید(جدول شماره 1). به عنوان مثال استفاده از قارچ کشهای جیوه دار آلی هنگام پرورش دانه های گندمی که به مصرف تغذیه حیوانات می رسیدند، منجر به مسمومیت عده کثیری از افراد گردید . مسمومیتهای شغلی در کارگران نیز از آلودگی اتفاقی یا مصرف نابجای این مواد ناشی می شود. مصرف بی محابای آفت کش ها، مثلا اسپری نمودن این مواد بدون استفاده از وسایل حفاظتی مناسب ، ممکن است موجب تماس فرد با این مواد گردد.

جدول شماره 1- مسمومیت گروهی ناشی از آفت کشها

علی رغم توسعه تکنیکهای پیشرفته تحلیلی در تسهیل تشخیص رسوبات، شناسایی سمیت مزمن ناشی از آفت کشهای موجود در محیط هنوز امری دشوار است. این تکنیک های پیشرفته نشان می دهند که در کشورهای غربی اکثر افراد به واقع در معرض آفت کشهای به خصوصی قرار گرفته و در بسیاری موارد دچار آلودگی گردیده اند. با این وجود آفت کشها سهم بسیار مهمی از جامعه ، به ویژه در زمینه اقتصاد کشاورزی را بخود اختصاص داده است و گرچه در برخی موارد مصرف آنها تقلیل یافته است ، اما با توجه به ارزیابیهای مربوط به سود و زیان استفاده از این مواد ، قطع کامل مصرف آنها، بعید به نظر می رسد.

دسته بندی حشره‌کش‌ها بر پایه موارد استفاده، چگونگی اثر و ساختار شیمیایی انجام می‌گیرد. دسته بندی حشره‌کش‌ها بر مبنای ساختار شیمیایی، به شکل زیر است:

 

1-     حشره‌کش‌های آلی کلره

 

2-     حشره‌کش‌های آلی فسفره

 

3-     کاربامات‌ها

 

4-     حشره‌کش‌های آلی گوگردی

 

5-     حشره‌کش‌های آلی ازت‌دار

 

6-     حشره‌کش‌های تدخینی

 

7-     حشره‌کش‌های کانی (معدنی)

 

دیگر موادی، که به عنوان حشره‌کش، مصرف می‌شوند.

 

 

 

آفت ها موجودات زنده ای می باشند که برای انسان ضررهای اقتصادی یا بهداشتی را به همراه دارند. منشا آفات ممکن است حیوانی یا نباتی باشد. آفات با منشا حیوانی شامل حشرات ، حلزون ها و جونده ها و آفات با منشا نباتی شامل قارچ ها و علف های هرز می باشند. برای مبارزه با آفات، روش های مختلفی وجود دارد از جمله بهسازی محیط ، مبارزه مکانیکی ، مبارزه بیولوژیکی و همچنین مبارزه شیمیایی . مبارزه واقعی و موفق با آفات ، زمانی صورت می گیرد که تلفیقی از روش های مختلف بکار گرفته می شود.

آن دسته از آفت کشها که به منظور خاصی طرح ریزی شده اند، معمولا ویژگی معینی از موجود زنده مانند ویژگی های متابولیکی، بیولوژیکی و غیری را تحت تاثیر خود قرار می دهند. اما متاسفانه این ویژگیها معمولا خاص گونه موردنظر نبوده و در نتیجه گونه های مشابه نیز تحت تاثیر این مواد قرار می گیرند. نمونه ساده ای از سمیت انتخابی آفت کشها، کاربرد جونده کش وارفارین است که با توجه به فقدان سیستم تهوع در موشها طرح ریزی شده است، به این ترتیب که این سم پس از خورده شدن به دلیل عدم وجود سیستم تهوع ، قابل خروج از بدن موشها نبوده و منجر به مرگ آنها می شود.

سایر آفت کشها تفاوتهای بیوشیمیایی پیچیده ای با یکدیگر دارند. به عنوان مثال در پستانداران، حشره کش مالاتیون به واسطه هیدرولیز متابولیزه گردیده و تولید متابولیت اسیدی می نماید که به سرعت دفع می گردد. اما در حشرات مسیر متابولیکی معمول ، اکسیدان و تولید مالاکسون است که با مهار کولین استراز خواص سمی پیدا می کند. گرچه آفت کشها ممکن است از دیدگاه عموم، همه به یک اندازه برای انسان خطر ساز می باشند ، اما میزان تاثیر این مواد بر محیط و همچنین میزان سمیت آنها در پستانداران و سایر جانداران حیات وحش به یک اندازه نیست.

برخی از مهمترین انواع آفت کشها به شرح زیر است :

حشره کشها(Insecticides) : شامل ترکیبات ارگانوفسفره ، کاربامات و اورگانوکلرین و تولیدات طبیعی مانند پیرترینها(Pyrethrins)

علف کشها(Herbicides-Weed killer): شامل ترکیبات کلروفنوکسی ، دی نیتروفنولها، بای پریدیلها(Bipyridyls) ، کرباماتها، تری یازین ها (Triazines) ، اوره های مصنوعی (Substituted ureas) و آمیدهای آروماتیک.

قارچ کشها(Fungicides) : شامل ترکیبات آلکیل جیوه ، هیدروکربنهای کلردار، دی آلکیل دی تیوکارباماتها (Dialkyldithiocarbamates) و ترکیبات اورگانوتین.

جونده کشها(Rodenticides): شامل گروههای غیر آلی ، تولیدات طبیعی، آلیفاتیک های فلوئوردار(Fluorinated aliphatics) و آلفا- نفتیل تیوره (α-Naphthylthiourea).

لاروکش ها(Lavicides)، حلزون کش ها(Molluscides) و ...

لازم به ذکر است که برخی از مواد ممکن است در چند دسته قرار گیرند. به عنوان مثال ترکیبات ارسنیک به عنوان حشره کش، جونده کش و علف کش کاربرد دارند.

از لیست فوق چنین بر می آید که آفت کشها شامل میزان وسیعی از انواع گوناگون ترکیبات شیمیایی با نحوه عملکرد کاملا متفاوت می باشند. با این حال سمیت این مواد در انسانها و سایر پستانداران ممکن است ناشی از مکانیسمی غیر از مکانیسم مورد نظر در جانداران هدف باشد.

از نظر ایجاد مسمومیت شغلی ، افرادی که در خطر مسمومیت با آفت کش ها هستند به 3 دسته تقسیم می شوند :

1.      سازندگان و کارگرانی به نحوی در تولید ، بسته بندی و حمل و نقل این مواد نقش دارند.

 

2.      افراد شاغل در مشاغل سم پاشی

 

3.   افرادی که تحت پوشش این سموم قرار دارند مانند ساکنین مناطق تحت سم پاشی و یا افرادی که از محصولات سم پاشی شده استفاده می کنند.

فرمولاسیون آفت کش ها

فرم آفت کش که توسط سازندگان تهیه می شود نسبتا خالص است. این فرم را فرم تکنیک یا خام ماده آفت کش می نامند.چنین فرمی در مبارزه با آفات در اغلب مواقع قابل استفاده نیست و برای استفاده باید آنرا فرموله کرد و درواقع ، فرمولاسیون یک آفت کش ، مجموعه تغییرات فیزیکی و شیمیایی است که روی فرم تکنیک بعمل می آید با آن را به فرم قابل مصرف تبدیل کند.

انواع فرمولاسیون آفت کش ها عبارتند از :

•         گردهای پاشیدنی (Dusting Powder): در این حالت فرم تکنین را با گردهای بی اثری مثل تالک مخلوط می کنند.

 

•         محلول (Solution): فرم تکنیک در این حالت به طور کامل در حلال خود حل می شود.

 

•     سوسپانسیون : فرم تکنیک را به همراه یک ماده بی اثر تا درصد معینی رقیق کرده و سپس آن را در آب می ریزند. برای پایداری سوسپانسیون نیز کمی ماده سورفاکتانت مانند دترجنت نیز به آن اضافه می شود.این فرم را پودروتابل (قابل تعلیق در آب) (Water Wettable Powder) می نامند.

 

•     امولوسیون : برای این نوع فرمولاسون، ابتدا فرم تکنیک را در یک حلال آلی حل کرده و سپس محلول را وارد آب می کنند.برای پایداری این فرم ممکن است کمی دترجنت نیز به آن اضافه می شود. این فرم را کنستانتره امولسیفیابل(Emulsifiable Concentrates) می گویند.

 

•         قرص ، گرانول، طناب ، و غیره نیز از انواع فرمولاسیون های مختلف است.

 

در سم پاشی بطریقه ULV(Ultra Low Volume) ، فرم تکنیک در یک حلال به صورت غلیظ حل شده و با هواپیما روی محصولات کشاورزی ریخته می شود.حجم محلول در این حالت در حدود 4-2 لیتر برای هر هکتار است.

 

لازم به ذکر است هنگامی که حلال سم ، آب است ، خطرات سم مختص به خود سم می باشد ولی در هنگامی که حلال سم یک حلال آلی است، مسمومیت با حلال هم ممکن است به وجود آید.

تقسیم بندی آفت کش ها بر مبنای ساختمان شیمیایی آنها :

این ترکیبات را می توان بر مبنای ساختمان شیمیایی به صورت زیر تقسیم بندی نمود :

 

•         ترکیبات آلی شامل ترکیبات آلی کلره ، آلی فسفره، کارباماتها، آلی گوگرددار(روداناتها، لتان، تانیت، فنوتیازین، آرامیت)

 

•         ترکیبات گیاهی مانند پیرتروم، روتنون، نیکوتین، جاسمولین، سینرین

 

ترکیبات معدنی مانند ارسینات سرب ، سبزپاریس (ارسینات مس) ، کربنات باریوم، اسید بوریک و ...

ترکیبات اورگانوفسفره (Organophosphorus) (Organo Phosphate)

منشا اصلی این سموم اسید فسفریک است. عناصر تشکیل دهنده حشره‌کش‌های این دسته، عبارت هستند از: کربن، ئیدروژن، اکسیژن و فسفر. برخی از آنها، نیز دارای عناصری دیگر، مانند کلر، برم و گوگرد هستند.در سموم فسفره Z می تواند اکسیژن یا گوگرد باشد ، اگر گوگرد باشد، ترکیب حاصل تیوآت یا تیونات نام می گیرد و اگر گوگرد به جای یکی از اکسیژن های متصل به هیدروژن قرار بگیرد، ترکیب حاصل رل تیولات می گویند. چنانچه به جای گوگرد در تیولات، نیتروژن قرار گیرد ، ترکیب آمیدات خواهد بود. X گجروه ترک کننده است که می تواند هالوژن، سیانید، تیوسیانات و یا ... باشد. R1 و R2 گروههای الکیل (R-) و یا الکوکسی (-O-R) می باشد.

اگر استخلاف های R1 و R2 ، هر دو از یک ماهیت یعنی هر دو دهنده الکترون و یا هر دو کشنده الکترون باشند. در این صورت ترکیب یک حشره کش است، ولی اگر از نظر دهندگی و کشندگی الکترون، از دو ماهیت متفاوت باشند، در این صورت ترکیب یک گاز جنگی است. گروههای الکیل دهنده الکترون و گروههای الکوکسی کشنده الکترون هستند. بنابراین با یک نگاه ساده به فرمول ساختمانی ارگانوفسفره ها می توان کاربرد آنرا تشخیص داد.

نخستین بار، آلمانی‌ها در جنگ جهانی دوم، از ترکیبات آلی فسفره، به عنوان گاز جنگی استفاده گردند. این گازها به نام گازهای عصبی شناخته شده هستند.

مهمترین و معمول ترین راه تماس صنعتی با سم‌های آلی فسفره، آلودگی‌ها و تماس‌های اتفاقی پوست است. و بیشتر ترکیباتی که در این دسته جا می‌گیرند، به سرعت و به آسانی از راه پوست جذب می‌شوند. دومین راه تماس عمده، از راه استنشاق است. سم‌های آلی فسفره، به طور کلی، دارای فشار بخار پایین هستند و در برخی گونه‌های آنها مانند پاراتیون که در کشاورزی استفاده می‌شود، مسمومیت‌هایی تا حد مرگ در اثر تماس‌های شدید کوتاه مدت مشاهده شده است. تماس از راه دستگاه گوارش، نمی‌تواند در بهداشت حرفه‌ای مطرح شود، اما گاهی ممکن است ماده سمی به علت رعایت نکردن اصول بهداشتی، به هنگام سم پاشی یا تولید خورده شود و از این راه مسمومیت ایجاد کند.

انواع سموم فسفره آلی:

از میان انواع مختلف سموم فسفره آلی چون مالاتیون Malathion، درتون Demeton، دیازینون Diazinon، دی کلروس Dichlorvos، موینفوس Mebinphos، دیپترکس Dipetrex، گوزاتیون Gusathion، فنتیون، تمفوس، پاراتیون Parathion ، نالد، بایتکس، TEPP و DDVP(Dichlorovous) و... در اینجا به بیان کوتاهی از برخی از آنها پرداخته می‌شود:

مالاتیون

حشره‌کشی مایع، روغنی و به رنگ زرد تا قهوه‌ای تیره است. دارای کمترین سمیت در میان جدا شود‌های آلی فسفره است و به عنوان آفت کش طیفه گسترده در کشاورزی استفاده می‌شود و نیز در برنامه‌های مبارزه با حشرات و بندپایان، به ویژه مالاریا و شپش سر و بدن انسان به کار می‌رود. TLV - TWA مالاتیون در هوا، برابر با 1 میلی گرم در متر مکعب است.

پاراتیون

مایعی است به رنگ زرد قهوه‌ای که در آب تقریبا غیر محلول و در اغلب حلال‌های آلی محلول می‌باشد. پاراتیون سردسته حشره‌کش‌های آلی فسفره است که همه آنها املاح آلی اسدی فسفریک یا مشتقات آن هستند و خاصیت مشترک همه آنها مهار کردن آنزیم‌های کلین استراز در بدن می‌باشد و چون تا کنون حشرات و کرم‌هایی که برای دفع آنها از این سموم استفاده می‌کنند در برابر آنها مقاومتی از خود بروز نداده‌اند. این گروه حشره‌کش‌ها به طور وسیعی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

 

پاراتیون از نظر شیمیایی تیوفسفات دودی اتیل پارانیتروفنیل بوده و اسامی فسفرنو Fosferno و فولیدول Folidol و مورفوس Morpjhis و تویوفوس Thiophos و سولفوس Sulphos و غیره نیز مشهور است.

 

پاراتیون جزء گروه ارگانوفسفره‌هایی است که از نظر L.D.50 در گروه پایین تر از mg/kg50 قرار دارند فوق العاده سمی و حداکثر مجاز آن mg/m³ 1/0 بوده، مقدار خطرناک آن 1/0 گرم و مقدار کشنده آن برای انسان بالغ با وزن متوسط بین 5/1 تا 2 گرم است. TLV - TWA پاراتیون در هوا، برابر با 05/0 میلی گرم در متر مکعب است.

 

مسمومیت با پاراتیون معمولا نزد کارگران تهیه کننده سموم در کارخانه‌ها، کارگران سم پاشی و مصرف کنندگان مواد سم پاشی شده یا خوراکی‌ها و وسایل آلوده پیش می‌آید گاهی نیز افراد به قصد خودکشی از این سم استفاده می‌کنند. در حال حاضر در ایران بیشتر کشاورزان مصرف کننده سموم به علت عدم اطلاع صحیح از چگونگی مصرف و سمیت آن و کسانی که به قصد خودکشی آن را می‌خورند در معرض خطر قرار دارند. مسمومیت ممکن است به علت نفوذ سم از راه پوست و یا از راه تنفس نزد کارگران و از راه دستگاه گوارش نزد کسانی که به قصد خودکشی آن را می‌خوراند تولید شود. در هر حال سم وارد شدن در بدن از راه خون به دستگاه عصبی رسیده و علایم مسمومیت را بوجود می‌آورد.

 

به طور کلی پاراتیون از هر راهی که وارد بدن شود بسته به غلظت سم وارده می‌تواند عوارضی چون سریع شدن تنفس، سرگیجه کند شدن نبض، سردرد، درد سینه و شکم، اسهال و عرق فراوان، تنگ شدن مردمک چشم و بی حرکتی، تشنج خفیف به شکل تکان‌های عضلانی، اختلالات بینایی، اغما و حتی مرگ به دنبال داشته باشد.

 

پارااکسون، صد هزار برابر قویتر از پاراتیون است.در بدن حشره، گوگرد سریعا با اکسیژن تعویض می شود، ولی در انسان برای این تعویض زمان زیادی لازم است از این رو به جای پارااکسون برای مبارزه با حشرات از پاراتیون استفاده می شود.

 

اخیرا مصرف حشره کشهای اورگانوکلرین به دلیل پایداری و ترس از اثرات دراز مدت آتها کاهش یافته است. عدم مصرف د.د.ت بیشتر به دلیل بازتاب محیطی آن بر حیات وحش بود تا سمیت ظاهرا ناچیز آن بر انسان. ترکیبات اورگانوفسفره که جایگزین حشره کشهای اورگانو کلرین گردیدند، گرچه دارای پایداری کمتری بودند، اما میزان سمیت آنها در پستانداران بیشتر و شاید 100 برابر ترکیبات اورگانوکلرین بود. به عنوان مثال ترکیبات اورگانوفسفره علت اصلی مسمومیت کارگران کشاورز در کالیفرنیا می باشد.

 

امروزه ترکیبات اورگانوفسفره بسیاری با نحوه عملکرد یکسان و سم زایی مشابه وجود دارند که به عنوان حشره کش به کار میروند. همانطور که قبلا اشاره شد، ترکیبات ارگانوفسفره سمی تر هستند و بیشتر از آفت کشهای نوع ارگانوکلرین باعث بیماری یا مرگ انسانها می شوند. پاراتیون که اولین بار در سال 1944 ساخته شد، یکی از پر مصرف ترین حشره کشهای ارگانوفسفره بود که برخی از مهمترین مسمومیتهای گروهی به ثبت رسیده (جدول شماره 1) و احتمالا بسیاری از مسمومیتهای را به آن نسبت می دهند. پاراتیون در پستانداران مسمومیتهای شدیدی ایجاد می کند و به همین دلیل در موارد خاص ترکیبات ارگانوفسفره ای با سمیت کمتر را جایگزین پاراتیون می نمایند.یکی از این نوع حشره کشها ، مالاتیون است ، که به دلیل تفاوت شیوه متابولیسم آن در حشرات و پستانداران ، دارای دامنه تاثیر محدودتری نسبت به پاراتیون می باشد. اما به هرحال اثر ترکیبات ارگانوفسفره از نظر کیفی مشابه یکدیگرند، به طوری که این ترکیبات را می توان یکجا مورد بررسی قرار داد.

 

تعداد این حشره‌کش‌ها فوق العاده زیاد بوده و در کشاورزی برای دفع حشرات، همچنین کرم‌ها از آن استفاده می‌شود. بعضی از آنها مانند پاراتیون از راه تماس و برخی مانند دمتون از راه داخلی (خوراکی) اثر سمی خود را اعمال می‌کنند. از حشره‌کش‌های فسفردار آلی برای سم پاشی درختان میوه، گیاهان تزئینی و چمن، مزارع کشت پنبه، حتی از بین بردن پشه و مگس و پارازیت‌های حیوانات و پرندگان نیز استفاده می‌کنند.

 

متاسفانه این مواد روی انسان اثر سمی شدیدی دارند و در اوایل مصرف آنها که هنوز تدابیر حفاظتی کافی به کار نمی‌رفت موارد مسمومیت زیادی دیده شده است. این سموم نه تنها ممکن است از راه خوراکی وارد بدم شده و باعث مسمومیت شوند بلکه از راه تنفس و پوست سالم نیز وارد بدن می‌شوند به علاوه آستانه سمیت آنها فاصله زیادی با آستانه کشندگی ندارد و در نتیجه مسمومیت‌های خطرناک به سرعت و سهولت پیش می‌آید.

دیازینون

دیازینون ترکیبی است که دارای اثر حشره‌کشی و قارچ کشی طیف گسترده است. خالص آن، مایعی روغنی و بی رنگ است. یکی از کاربردهای آن، کنترل سوسک‌ها و به ویژه گونه‌هایی است که به حشره‌کش‌های کلره مقاوم هستند. در کشاورزی نیز مصرف دارد. TLV - TWA دیازینون در هوا، برابر با 01/0 میلی گرم در متر مکعب است.

طرز تاثیر سموم فسفره آلی در بدن:

عمل سموم فسفره آلی در بدن بی اثر کردن آنزیم‌های کلین استراز است سموم آلی فسفره با این آنزیم‌ها ترکیب شده و آنها را از فعالیت باز می‌دارند. خوشبختانه این ترکیب با اغلب این سموم برگشت‌پذیر بوده و در اثر درمان‌های مناسب، سموم مزبور از آنزیم‌ها جدا شده و آنها را در حالیکه قادر به انجام فعالیت فیزیولوژیک خود هستند آزاد می‌گذارند. البته سرعت ترکیب شدن آنها و ثبات ترکیب حاصل با نوع سم آلی فسفره رابطه دارد. کلین استراز‌ها که عمل فیزیولوژیک آنها بی اثر کردن استیل کلین در بدن می‌باشد به دو دسته کلین استراز اصلی یا نسجی (شامل کلین استراز موجود در دستگاه عصبی و گلبول ها) و کلین استراز فرعی یا کلین استراز سرمی تقسیم می‌شوند. به نظر می‌آید که از بین رفتن 75 درصد کلین استراز اصلی سبب مرگ می‌گردد در حالی که کلین استراز‌های سرمی ارزش کمتری دارند. سموم فسفره آلی روی هر دو نوع کلین استراز اثر می‌کنند.

کلین استراز‌ها که از دسته موکوپروتیدها و شبیه آلفاگلبولین‌ها می‌باشد در نسج‌ها درست شده و در سرم خون می‌ریزند. مقدار این آنزیم‌ها در یک شخص ثابت بوده و به سن و زمان و فصل بستگی ندارد.

فعالیت کلین استرازی زنان از مردان کمتر بوده و در دوران قاعدگی و سه ماه اول آبستنی کمبود آن مشهود است. کلین استراز‌ها که در مجاورت سطح سلولی و رشته‌های عصبی قرار دارند عمل فیزیولوژیک خود یعنی خنثی کردن اثر استیل کلین را با هیدرولیز کردن آن و گرفتن ریشه استیل از ماده مزبور انجام می‌دهند. جسم حاصل، خود به نوبت در مجاورت آب هیدرولیز شده و به کلین استراز و اسید استیک تبدیل می‌گردد. بدین ترتیب مجددا کلین استراز فعال به دست می‌آید که با یک مولکول اسید استیک نیز همراه است. پس در عمل، حاصل هیدرولیز استیل کلین تولید اسید استیک می‌باشد و در نتیجه مقدار اسید استیک موجود در خون‌ای در ادرار با مقدار کلین استراز‌ها بستگی داشته و معرف فعالیت آنهاست.

استیل کلین، نوروهورمونی است که واسطه شیمیایی دستگاه عصبی پاراسمپاتیک شناخته شده و علاوه فر این دستگاه، در سیناپس‌های پیش عقده‌ای سمپاتیک و دستگاه عصبی مرکزی نیز فعالیت دارد.

 

به طور کلی سموم آلی فسفره، کلین استراز‌های بدن را از فعالیت باز می‌دارند و در نتیجه استیل کلین هیدرولیز نشده و در بدن تجمع پیدا می‌کند و مسمومیت حاصل در حقیقت نتیجه تاثیر استیل کلین جمع شده در بدن به مقدار زیاد و خارج از حد فیزیولوژیک آن می‌باشد.

مهار کولین استراز توسط ترکیبات ارگانوفسفره ، باعث تشکیل استیل کولین و متعاقبا تحریک شدید اعصاب می گردد. واکنش مهار کولین استراز ، بسته به نوع ترکیب ارگانوفسفره ممکن است برگشت پذیر یا غیر قابل برگشت باشد. تفاوت نوع استیل کولین استراز در بافتهای مختلف بدن مانند پلاسما و اعصاب موجب تفاوت در شیوه مهار آنها توسط ترکیبات ارگانوفسفره می گردد. مهار کل استیل کولین استراز موجود در بدن، دارای درجاتی است که در پستانداران ، مهار آن تا 50% ، موجب بروز اثرات سمی و تا 80-90% ، منجر به مرگ می شود. نوع مکانیزم سمیت ترکیبات ارگانوفسفره بستگی به میزان شباهت آنها به سوبستراهای طبیعی استیل کولین دارد. بنابراین ترکیبات ارگانوفسفره همچنین می تواند برای آنزیم در حکم یک سوبسترا باشد. ماده حاصله برخلاف استیل کولین ، اتصال خو را با جایگاه فعال آنزیم حفظ نموده و کمپلکس به دست آمده ، در صورت هیدرولیز شدن، به آهستگی هیدرولیز می گردد. اما چنانچه ترکیبات ارگانوفسفره باعث مهار غیر قابل بازگشت آنزیمها گردند، این آنزیم ها باید دوباره ساخته شوند.

مالاتیون خود سوبسترای کولین استراز نمی باشد، بلکه این ماده باید ابتدا بر اثر متابولیسم به مالاکسون تبدیل شود. متابولیسم مالاتیون در حشرات سریعا انجام می پذیرد اما در پستانداران مسیر هیدرولیز ارجح تر از مسیر متابولیسم بوده و موجب دفع سریع دی اسید از بدن می گردد.تفاوت مسیر واکنش در حشرات و پستانداران اساس مسمومیت انتخابی به شمار می آید.

کاربامات ها

این حشره‌کش‌ها دارای کربن، ئیدروژن، اکسیژن و نیتروژن و بدون کلر و فسفر هستند.اسیدکاربامیک (NH2-COOH) پایه و اساس این گروه از سموم است. این سموم نیز همانند سموم فسفره از هر 3 راه استنشاقی ، پوستی و گوارشی می توانند وارد بدن شوند. بسیاری از کاربامات‌ها، به عنوان سم‌های اعصاب و کاهش دهنده مقدار آنزیم کلین استراز عمل می‌کنند. از این گروه از کارباریل با نام تجاری سوین، پروپوکسور با نام تجاری بایگون، ایزولان، پیرولان، پیرتروم، آلدی کارب و منومتیل کاربوفوران نام می بریم. کارباماتها معمولا، به آهستگی اثر می‌کنند، اما شماری از آنها، مانند کارباریل و پروپوکسور و ترکیبات پیرتروم، بر روی حشرات اثر سریع دارند.

 

کارباریل در برنامه‌های بهداشت عمومی، دامپزشکی و کشاورزی برای مبارزه با آفات گوناگون به طور گسترده به کار رفته است. می‌توان آن را به صورت محلول سمپاشی، برای مبارزه با بالغ پشه‌ها به کار برد و از آنجا که سمیت آن برای پستانداران ناچیز است، از گرد این حشره‌کش برای مبارزه با کک و شپش حیوانات نیز استفاده می‌شود. همچنین، می‌توان آن را به صورت لوسیون برای مبارزه با شپش سر استعمال کرد.

 

پروپوکسور، به صورت حشره‌کش ابقایی، برای سمپاشی خانه‌ها و کشتن پشه‌های بالغ، مگس خانگی، کنه‌ها و... به کار برده شده است. همچنین، به عنوان یک سم گوارشی، به صورت طعمه، برای مبارزه با سوسک و سرانجام، به صورت گرد در پودر پاشی بر روی دام‌ها برای از میان بردن انگل‌های خارجی آنها به کار برده می‌شود.

 

به طور کلی، کاربامات‌ها از ترکیبات آلی فسفره، سمیتی کمتر دارند (گرجه علایم مسمومیت مزمن آنها، اصولا با یکدیگر همانند است). کاربامات‌ها، نیز بازدارنده آنزیم کلین استراز هستند، اما این واکنش‌ها به آسانی برگشت پذیر می‌باشد و پس از چندی از میان می‌رود. در مسمومیت با کاربامات‌ها نیز استیل کلین در بدن انباشته می‌شود و کارهای عصب پاراسمپاتیک، سرعت و افزایش می‌یابد. اثرات مسمومیت، از چند دقیقه تا چند ساعت به درازا انجامیده و گاهی، بیمار خود به خود بهبود می‌یابد. مسمومیت ممکن است از راه خوراکی، استنشاقی و یا پوستی روی دهد. مسمومیت منجر به مرگ با کاربامات‌ها بسیار کم روی داده است و بیشتر، در اثر تجدید فعالیت آنزیمی، عوارض از میان رفته است.

 

در مسمومیت با کاربامات‌ها، در اثر وقفه کار کلین استراز، استیل کلین از راه طبیعی سوخت و ساز نشده و افزایش استیل کلین، باعث افزایش اعمال پاراسمپاتیک می‌گردد. در نتیجه کندی نبض، اسهال، استفراغ، انقباضات ماهیچه ای، افزایش ترشحات بدن و... مشاهده می‌شود. برای درمان، همانند آنچه که درباره حشره‌کش‌های آلی فسفره گفته شد، آتروپین تجویز می‌شود.

 

مکانیسم اثر سموم فسفره و کارباماته

در هنگامی که رشته های عصبی تحریک می شوند، از انتهای آنها موادی تحت عنوان نوروترانسمیتر ترشح می شود.این مواد باعث تحریک رشته های عصبی دیگر، انقباض عضلانی و غیره می گردند. یکی از این مواد، ماده ای به نام استیل کولین است. این نوروترانسمیتر پس از ایفای نقش خود در محل سیناپس ها ، توسط آنزیمی به نام استیل کولین استراز تجزیه می شود.

 

آنزیم کولین استراز دارای دو جایگاه اتصال برای استیل کولین است. در جایگاه آنیونی سوبسترا با آنزیم متصل شده و در جایگاه استری کولین آزاد می شود و آنزیم استیله می گردد. سپس آنزیم استیله شده آب جذب کرده و بنیان استیل تبدیل به اسید استیک شده و آنزیم آزاد می شود.

 

برخی از سموم مانند سموم کارباماته، مهار کننده رقابتی این آنزیم هستند.

 

واکنش گرفتن آب برای هیدرولیز آنزیم کاربامیله خیلی کند است، از این رو مدتی طول می کشد تا آنزیم آزاد شود. در حالیکه آنزیم استیله سریعا آب را جذب کرده و تبدیل به اسید استیک می شود و به این ترتیب سموم کارباماته با مهار کردن چند ساعته آنزیم کولین استراز ، مسمومیت را بوجود می آورند.

 

حشره کش های فسفره مهارکننده غیر رقابتی آنزیم کولین استراز هستند.

علائم مسمومیت

الف) مسمومیت حاد علایم و نشانه‌های یاد شده در زیر بعد از 30 الی 60 دقیقه به ترتیب ظاهر شده و در عرض 2 الی 8 ساعت به حداکثر شدت خود می‌رسد.

 

1-   علایم خفیف عبارتند از: بی اشتهایی، سردرد، خواب آلودگی، ضعف، هیجان، لرزش زبان و پلک چشم‌ها، میوزیس و اختلال در قدرت بینایی.

 

2-   علایم با شدت متوسط شامل: تهوع، ازدیاد ترشح بزاق، اشک ریزش، کرامپ‌های شکمی استفراغ، عرق، نبض کند و ارزش‌های عضلانی است.

 

3-   در مرحله علایم شدید: اسهال پدیدار کشته، مردمک به اندازه ته سنجاق شده و واکنشی نشان نمی‌دهد. در عمل تنفس اختلال ایجاد شده، ادم ریه، سیانوز، اختلال در کنترل اسفنکترها بوجود آمده و سرانجام تشنج، اغما و توقف قلب فرا می‌رسد.

 

ب- مسمومیت مزمن: عوارض این نوع مسمومیت مورد بحث است بعضی‌ها اعتقاد چندانی بدان نداشته و برخی به تولید اختلالاتی در سیستم خون ساز معتقدند. عده‌ای از دانشمندان نیز مسمومیت مزمن را باعث ایجاد ضعف و سستی در عضلات انتهاها می‌دانند که ممکن است پیشرفت آن سبب فلج نیز گردد. بالاخره عدم دیگر از دانشمندان معتقدند که در اثر مسمومیت مزمن ممکن است علایمی مشابه مسمومیت حاد ولی به طور خفیف بروز کند.

 

بی مناسبت نیست یاد آوری کنیم که در بعضی موارد مسمومیت خفیف، علایمی مانند اسهال‌های مقاوم مشاهده می‌شود که در صورت عدم اطلاع از سابقه تماس با سم، تشخیص آن مشکل می‌باشد.

 

و همچنین در نتیجه مهار آنزیم کولین استراز، استیل کولین در محل سیناپس ها تجمع یافته و باعث مسمومیت می شود.علائم مسمومیت را می توان به 4 دسته به شرح زیر تقسیم کرد:

 

1.   آثار موسکارینی شامل اشک ریزش، افزایش ترشح بزاق، تهوع، استفراغ، اسهال، دردهای شکمی، ادم حاد ریه به علت ترشح برنش ها، دفع ادرار زیاد و تکرر ادرار، میوزیس، برادیکاردی و هیپوتانسیون، ضعف، بیحالی، سرگیجه، رنگ پریدگی و شوک

 

2.      آثار نیکوتینی به صورت لرزش و تشنج، تاکی کاردی و هیپرتانسیون

 

3.      آثار CNS با علائم کاهش درجه هوشیاری، خواب آلودگی و اغماء

 

4.   آثار دیررس، در برخی از مسمومین از روز سوم و چهارم مسمومیت به بعد ممکن است ضایعات عصبی مثل پلی نوروپاتی محیطی به صورت ضعف عضلات، مورمور و گزگز شدن و بی حسی در دست و پا به وجود آید.

پیشگیری

پیشگیری در سطوح مختلف به شرح زیر انجام می‌گیرد:

الف- نزد کارگران کارخانه‌های تهیه سموم

تمامی تدابیر احتیاطی مطابق مقررات تهیه سموم فسفردار می‌بایست رعایت گردد. استفاده از ماسک، لباس کار، دستگاه‌های کنترل عوامل زیان آور، معاینات دوره‌ای از آنجمله‌اند.

ب- نزد کارگران کشاورزی

1-     استفاده از لباس کار و ماسک در موقع سمپاشی.

 

2-     انجام سمپاشی صبح‌ها و در مواقعی که باد نباشد. در صورت وجود باد در موقع سمپاشی کارگر باید پشت به باد باشد.

 

3-     شستشوی کامل بدن بعد از سمپاشی

 

4-     کاهش مدت کار (4 - 6 ساعت در روز)

 

5-     انجام کار به طور متناوب (چند روز در هفته نه هر روز به طور مداوم)

 

ج- به منظور اجتناب از مسموم شدن این افراد لازم است در زمان گل دادن محصولات و از پانزده روز مانده به برداشت محصول، سمپاشی متوقف گردد. همچنین از سمپاشی روز محصولات برداشت شده خودداری شود.

برای پیشگیری از مسمومیت مزمن در کارگاه‌ها و نزد کارگران با این سموم از نظر طبی لازم است کلین استراز آنها به طور مرتب اندازه گیری شود. به علت متفاوت بودن مقدار کلین استراز افراد مختلف لازم است کلین استراز این کارگران در ابتدای شروع به کار اندازه گیری شده و معلوم گردد و بعدا به طور مرتب سیر آن تعقیب شود و در موارد بروز مسمومیت و نجات کارگر تا طبیعی شدن کلین استراز سرم نامبرده که ممکن است هفته‌ها طول بکشد از اشتغال به کار وی ممانعت شود.

 

به طور کلی لازم است این سموم تحت شرایط خاصی مصرف گردد. قوطی‌های آنها بایستی با علایم سمی مشخص گردیده طرز به کار بردن آن معین و معلوم شود و در دسترس افراد عادی قرار نگیرد. خطر مسمومیت و در صورت بروز، طرز درمان روی آن نوشته شود. بالاخره ظروف خالی، ته مانده و بقایای این مواد بایستی سوزانیده یا زیر خاک دفن شود و در دسترس عامه بویژه اطفال قرار نگیرد.

درمان

در هنگام مسمومیت با سموم آنتی کولین استراز باید دارویی تجویز شود تا گیرنده هایی را که توسط استیل کولین تحریک می شوند، بلوک نماید و درواقع علائم مسمومیت را از بین ببریم. چنانچه بتوان مسموم را دو الی سه روز زنده نگه داشت، آنزیم های جدید توسط کبد ساخته شده و فرد به حالت طبیعی برمی گردد.

 

دارویی که برای این منظور بکار می رود، آتروپین است و آنقدر باید تجویز شود که حتی مسمومیت با آتروپین به وجود آید. علائم آن شامل : خشکی دهان، برافروختگی صورت(Flashing)، تاکی کاردی و میدریاز است. نباید اجازه داد که ضربیان قلب بیش از 160 گردد، زیرا در آن حالت نگه داشتن مسموم مشکل خواهد شد.

 

داروهایی نیز برای فعال کردن آنزیم فسفریله شده ساخته شده اند که اکسیم نامیده می شوند و شامل برالیدوکسیم و ابیدوکسیم است. این ترکیبات خود فسفریله شده و آنزیم را آـزاد می کنند، ولی به شرط آنکه بلافاصله پس از مسمومیت مصرف شوند. بطوریکه اگر در ساعات اول مسمومیت تجویز نشوند، یکی از استخلاف های روی آنزیم فسفریله شده خود بخود کنده می شود و در این حالت اکسیم نمی تواند اثر خود را ظاهر کند. به این حالت "کهنگی آنزیم(Aging)" گفته می شود. بنابراین شرط آنکه اکسیم موثر واقع شود این است که آنزیم فسفریله شده مرحله کهنگی را پشت سر نگذاشته باشد.

 

اکسیم ها بر روی گازهای جنگی بی اثرند و به جای آنکه آنزیم را رها کنند، یکی از بنیانهای R را جدا می کنند، که الکترون کشنده است و خود به جای آن قرار می گیرند و در این شرایط روی آنزیم هم فسفات و هم اکسیم وجود خواهد داشت.

 

درمان مسمومیت با پاراتیون با اقداماتی چون تجویز اکسیژن و تنفس مصنوعی، شستشوی معده، تجویز مسهل و استفاده از داروهایی چون آتروپین و توکسوگونین انجام می‌گیرد.

منابع :

 

 1.   چوبینه علیرضا، امیرزاده فرید، ارقامی شیرازه؛ "کلیات بهداشت حرفه ای" (ویرایش دوم - چاپ نخست)، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز، 1383.

 

2.      تیمبرل جان، ترجمه: یمینی رومینا، رحیم زاده پوپک؛ "مقدمه ای بر سم شناسی(تاکسیکولوژی)" ، انتشارات اطلاعات، 1376.

 

3.      حاجی قاسمخان علیرضا، "سم شناسی صنعتی" ، انتشارات برای فردا ، 1386.

 

4.      حلم سرشت پریوش، دل پیشه اسماعیل؛ "بهداشت کار" ، انتشارات چهر، 1380.

 

تدابیر ایمنی وبهداشت

الف – تهیه وانبارکردن حشره کش ها:

1-                       کلیه ظروف دارای برچسب باشند.

2-                       نوع ماده ومیزان سمیت آن مشخص گردد.

3-    علاوه برنحوه ی تهیه ،نکات مریبوط به طرز استفاده واصول ایمنی وبهداشتی ذکرگردد(استفاده اربسته های کوچک بهتراست)

4-    رعایت اصول بهداشتی مثل شست وشوی دستها وصورت پس ازاتمام کار(صابون)- تعویض لباس کارقبل ازرفتن به منزل ،خودداری ازنوشیدن ،خوردن وسیگارکشیدن به هنگام کارازضروریات است.

5-    درحین استفاده ازدستگاه سم پاش ازآب کاملا پاک جهت جلوگیری ازخرابی دستگاه استفاده کنید.

6-                       مخازن مجهز به صافی باشند.

7-    مخزن رابعدازاستفاده بایدکاملا شستشودادوباآب گرم کاملا تمیز کردوازاین ظروف برای تهیه غذا جهت حیوانات استفاده نکنید.

ب- سم پاشی

1- نقاطی که سم پاشی می شودبامناطق مسکونی نبایدکمتراز300 مترباشد.

2- افرادی که مامور راهنمایی سم پاشی هستندباید100-50 مترفاصله داشته باشندوچنانکه بادبوزد نبایددرمعرض بادقرارگیرند.

 

 

3- کارباموادحشره کش غلیظ نیازبه مراقبت زیاددارد.زیراتماس پوست بااین موادبسیلرخطرناک است.

4- بچه هاوحیوانات راازمحل تهیه سم دور نمایید.

5- فقط به اندازه مصرف سم تهیه کنید.

6- هنگام مخلوط کردن وپیمانه کردن سموم ازوسایل مناسب ودستکش استفاده کنید.

7- هرگزسموم رابادست خالی نکرده ویابهم نزنید.

8- سموم محلول رابادقت داخل سم پاش ریخته وازریزش بپرهیزید.

9- هنگام خالی کردن سمومی که بصورت پودرهستند کاملا دقت کنیدودور ازبادبایستید.

10- هرگزسموم راداخل شیشه های نوشیدنی نریزید.

11-ظروف سموم رادفن کرده یابسوزانید.

12- هرگزبه بچه هااجازه سم پاشی ندهید.

13- درهنگام وزش بادوبارندگی سم پاشی نکنید.

14- هرگزسرسمپاش های گرفته شده رابادهان فوت نکنیدبلکه آن راباآب بشوییدویابایک چوب نرم تمیز کنید.

15- ازخوردن ،آشامیدن وسیگارکشیدن خودداری کنید.

ج-زمان ومقررات سم پاشی

1- صبح زودویاغروب آفتاب سم پاشی کنید

2- بکارگیری ترکیبات فسفردارآلی درساعات گرم روز ممنوع است

3- تردددرواحی سم پاشی شده به مدت 7-3روز ممنوع می باشد.

4- ازچرانیدن گله ها تا30روز خودداری شود.

5- بهتراست ساعات کارافرادی که باحشره کش ای حاوی ترکیب های فسفرآلی سروکاردارندبه 4ساعت درروز تقلیل یابد.

د- وسایل حفاظت فردی

1- روپوش  ساخته شده از(پلی وینیل کلراید)

2-دستکش وچکمه های لاستیکی ،دستگاه تنفس مجهز به ماسک فیلتردارمجهزبه فیلتردارای کربن فعال که بتواندبرای ساعات تعیین شده مورداستفاده قرارگیرد

 

 3- عینک های ایمنی ضروری است.

4- لباس ها رانبایددرمحل سکونت نگهداری کردوحداقل هفته ای یک مرتبه شستشودادوقبل ازشستن آنها راچندساعت درمحلول کربنات کلسیم غوطه ورسازیم.

 

ه- مراقبت های پزشکی

1- سمپاشی برای افرادزیر18سال  ،مادران بارداروشیرده وافرادمعتاد به الکل ممنوع می باشد.

2- افرادی که بااین موادسروکاردارندبایددراول هرسال کشاورزی موردمعاینه پزشکی قرارگیرند

3- بیماری هایی که مانع تماس بااین موادمی گرددعبارتنداز(بیماری دستگاه عصبی –مرکزی-بیماری های روانی- صرع- بیماری های مزمن ریوی،قلبی- عروقی، زخم دستگاه گوارشی- التهاب روده ومعده- کبدی وکلیوی- بیماریهای چشم (التهاب مزمن مخاط وقرنیه)).

و- فعالیت آنزیم کولین استراز

فعالیت کولین استرازخون قبل ازشروع کاربایدمشخص گردد.درصورت تماس بااین سموم میزان فعالیت هر4-3روزبایدمشخص گردد.چنان چه فعالیت کولین استراز 25درصدیابیش ترشودنوع کاربایدتغییرکندوتابرگشت فعالیت آنزیم به حدطبیعی ازتماس باحشره کش های دارای فسفرآلی خودداری کرد.

ح- کمک های اولیه درهنگام بروز مسمومیت درمزرعه

1- شست وشوی پوست آلوده بامحلول 10-5درصدآمونیاک یامحلول 5-2درصدکلرآمین

2- ماده سمی رابایدبدون مالش یاساییده شدن پوست بایک تکه پارچه نرم پاک کرد.

3- ناحیه پاک شده باآب شست وشوداده شود.

4- اگرماده سمی واردچشم شده باشدچشم هارا باآب فراوان شست وشوداد.

5- چنانکه ماده سمی وارددستگاه گوارش شده باشدپس ازخوراندن چندلیوان آب باواردکردن انگشت درحلق فردمسموم استفراغ ایجادشود.این کارچندبارتکرارگرددتاکلیه موادخورده شده ازمعده خارج گردد.سپس نصف لیوان محلول 2درصدجوش شیرین همراه با3-2قاشق بزرگ زغال اکتیوبه    بیمارخورانده شود.

 

 

6-استفاده ازمحرک کولین استراز.

7- اگرماده سمی بلع شده باشدشست وشوی معده ضرورت دارد.

8- اگرمسمومیت همراه باتحریک دستگاه حرکتی باشداستفاده ارخواب آورمانندباربیتوریک هادرحدلازم ضروری می باشد.

9- اگرعمل دیددچاراختلال ومردمک تنگ شده است استفاده ازیک قطره آتروپین (باغلظت 15/.تا 1 درصد)ضروری است.

10- درموارد اضطراری تنفس مصنوعی ،ماساژقلب وداروهای محرک قلب،اکسیژن ،گلوگز،سرم فیزیولوژیک و...ضرورت دارد.

نظرات

سموم و مواد شیمیایی

تعاریف :

انبار عام :  به انباری گفته می شود که محل انبار بعنوان مکانی برای نگهداری مواد شیمیایی و سموم و نظایر آن در اختیار دارندگان کالا با توجه به اجاره مکانی و یا حق الزحمه مدت توقف کالا قرار داده می شود .

انبار دولتی :  صاحب و مالکیت انبار در اختیار وزارتخانه ها ، سازمان ها و نهادهای دولتی باشد .

انبار خصوصی : مالکیت انبار در اختیار نهادهای غیر دولتی ، تحت پوشش اصناف و یا شخصی باشد .

انبار کوچک :  به انباری گفته می شود که فضای تعریف شده برای نگهداری کالا کمتر از 200 متر باشد . ( مساحت کل ملک سنجش نمی باشد )

انبار متوسط :  به انباری اطلاق می شود که فضای تعریف شده برای نگهداری کالا بین 200 تا 1000 متر مربع باشد . ( مساحت کل ملک سنجش نمی باشد )

انبار بزرگ :  به انباری اطلاق می شود که فضای تعریف شده برای نگهداری کالا بیش از 1000متر مربع باشد .
( مساحت کل ملک سنجش نمی باشد )

CAS# :  منظور کد بین المللی شناسه ماده شیمیایی می باشد که در برگه های ایمنی شیمیایی ( MSDS ) قید شده است .

برچسب MSDS :برگه ای الصاق شده به ظروف نگهداری کننده مواد شیمیایی می باشد که بر طبق مشخص MSDSتهیه و استاندارد شده است .

نمونه ای از برچسب ها به قرار ذیل می باشد :

برچسب لوزی خطر :  این شناسه برای مواد شیمیایی با ارائه کد مربوط به هر بخش در قالب یک شکل لوزی در 4 بخش خطرات سلامتی ، خطرات احتراقی ، خطرات واکننش پذیری و خطرات خاص نظیر واکنش پذیری با آب اطلاعات لازم را در اختیار می گذارد .

برچسب های مواد شیمیایی با این مشخصه دارای 3 طبقه می باشد :

1. 1.بخش اطلاعات کلی و شرکت مرتبط با ماده شیمیایی ( دست چپ )
2. 2.بخش اطلاعات مربوط به خطرات انسانی و زیست محیطی ، کمک های اولیه براس مسمومیت و سم شناسی ماده و روش های نگهداری و حمل و نقل ( قسمت مرکزی )
3. 3.بخش اطلاعات مربوط به ایمنی و حوادث کتحمل برای ماده ( دست راست ) که عمدتاً به مسائلی نظیر انفجار و احتراق مواد شیمیایی مربوط می شود .

 

سم شناسی :

سم شناسی یا توکسیکولوژی عملی است که رد باره شناسایی سموم مختلف خواص و اثرات آنها بر روی موجودات زنده و همچنین نمونه برداری و اندازه گیری آنها در محیط زیست و در بدن موجودات زنده و یا مرده بحث می نماید .

سم شناسی صنعتی :

سم شناسی صنعتی قسمتی از سم شناسی است که اختصاصاً در محیط کار و صنایع مختلف که کارگران مشغول انجام وظیفه اند اعمال می گردد ، سم شناشی صنعتی یکی از قسمتهای علم بهداشت صنعتی و بطور کلی از بهداشت حرفه ای است .

مسمومیت :

مسمومیت عبارت است از بهم خوردن تعادل فیزیکولوژی ، فیزیکی و یا روانی موجودات زنده که در اثر ورود و تماس با ماده خارجی سمی ، از راههای مختلف اتفاق می افتد .

اَـ دی ـ آی  :

این اصطلاح که به نام مقدار قابل برداشت روزانه ؟؟؟؟؟؟؟؟؟ عبارت است از لیستی از سموم و مواد خارجی و خصوصاً مواد آفت کش و حشره کش که ممکن است از راههای مختلف و خصوصاً از طریق مواد غذایی روزانه در بدن انسان وارد شود .

ا ـ دی ـ آی :

بیشتر در مسائل تغذیه بکار گرفته می شود .

رزیدولیمیت : 

عبارت است از مقدار مجازی از سموم دفع آفات که ممکن است در روی یک محصول غذایی ، کشاورزی یا دامی پس از گذشت زمان سمپاشی تا برداشت محصول باقی بماند .

 

 

سموم :

مقدمه :

تغییرات اتفاق افتاده در نسبتهای کاربرد انواع سموم :

* ایران

-   کاربرد حشره کشها از 75% به 45% کاهش یافته است .

-  کاربرد قارچ کشها و کنه کشها از 11% به 25% افزایش یافت است .

-  کاربرد علف کشها از 14% به 35% رسیده است .

* جهان

-  میانگین جهانی مصرف حشره کشها 5/25% می باشد .

-  میانگین جهانی مصرف قارچ کشها و کنه کشها 6/18% است .

-  میانگین جهانی مصرف دیگر سموم 6/5% است .

*  عوامل خسارتزای محصولات کشاورزی

الف ) موجودات زنده

-  آفت : حشرات و جانوران خسارتزا

-  بیماری : قارچها ، باکتریها ، ویروسها ، نماتدها

-  علفهای هرز : کلیه گیاهان نابجا

ب ) عوامل غیر زنده

-  کلیه تنشهای محیطی وارده به گیاه : سرمازدگی  ، بادزدگی ، کمبود مواد غذایی

تقسیم بندی سموم شیمیایی بر مبنای عوامل خسارت زا

• حشره کش ها
• قارچ کش
• علف کش
• موش کش
• نماتد کش
• حلزون کش

حشره کش های طبیعی :

پیرترینها Pyrethrins

از عصاره گلهای گیاهان داودی که در کشورهای کنیا و اکوادور می رویند بدست می آیند .

نحوه عملکرد :  سبب فلج شدن فورس حشره  می شود ولی فعالیت مجدد پیدا می کنند به همین سبب مواد سنیرژیست به آن اضافه می کنند .

LD50 = 15000 mg/kg

از این گروه می توان روتنون و نیکوتین را نام برد .

سموم آلی کلره :

تا سال 1940میلادی حشره کشهای موجود هنوز به ارسنیت سرب یا کلسیم ، روغنهای نفتی ، نیکوتین ، نفت ، روتنون ، گوگرد ، گاز سیانید ، هیدروژن و کریولیت محدود می شد .

شامل : کلردان (1945 ) ، ایندین ؛ کلتان ، آندوسولفان (1956) ، ددت (1936) ، دیلدرین (1948).

این گروه از سموم دوام بسیار زیاد  دارند ، خاصیت ابقایی در بافتهای چربی ، انتقال از طریق تغذیه گوشت و ...

سموم آلی فسفره

اکثراً سبب مسمومیت های حاد شده و کار کلینستر از خون را متوقف می کنند .

شامل : مالاتیون (1949) ، دیازینون (1952) ، دورسبان ، اتیون ، کومافوس و ...

تقسیم بندی سموم از نظر نحوه تاثیر

• ترکیبات سوزاننده و مسموم کننده

( دینوزب ، گبوتکس و سموم آرسنیکی )

• سموم تماسی ( مالاتیون ، گوزاتیون )
• سموم نفوذی ( دیازینون )
• سموم سیستمیک ( متاستستوکس )
• سموم میکروبی (B.T

صور مختلف بر عرضه سموم

• بصورت گرد همراه با پودر تالک و ...
• پودرهای قابل تعلیق در آب ( W.P )
• امولسیون های غلیظ ( E.C )
• گرانول

تعریف LC50

• عبارتست از غلظت کشنده سم برای 50% حیوانات مورد آزمایش برحسب میکروگرم در لیتر اظهار می دارند ( سمیت سموم تدخینی )
• اگر غلظت گاز ناشی از میتل بروماید در فضا به 100 تا 200ppm برشد چند ساعت تنفس از آن موجب مسمومیت شدید شده و ممکن است انسان را با خطر مرگ مواجه سازد .
• اگر غلظت گاز ناشی از قرص فوستوکسین در فضا به 200ppm در هوا برسد در اندک مدتی می تواند انسان را بکشد .

تعریف LD50

• مقدار سمی که قادر است 50% حیوانات مورد آزمایش را بکشد .
• مثال LD50 سم د.د.ت برای موشهای بزرگ از راه دهان mg/kg 250 می باشد .
• LD50 دیازینون برابر 100 تا 150mg/kg می باشد .
• LD50mg/kg می باشد .
• LD50mg/kg می باشد .

تقسیم بندی سموم بر مبنای درجه سمیت

• سموم فوق العاده خطرناک LD50 دهانی 0 تا 50 و پوستی 0 تا 200 mg/kg
• سموم  با خطر متوسط LD50 دهانی 51 تا 500  و پوستی 201 تا 2000 mg/kg
• سموم کم خطر LD50mg/kg
• سموم بی خطرLD50mg/kg

اثرات گروههای مختلف سموم در سیستم عصبی و رفتاری

ارگاتو فسفره ( مانند مالایتون ، کلروپیریفوس و ... )

اختلالات ادراکی ، هوشیاری و عاطفی

اختلالات در اعصاب حسی ـ تحرکی

کاربامات ( مانند کارباریل )

نقص حافظه ـ اختلالات بینایی

اختلالات در اعصاب حسی ـ حرکتی

ایمنی در انبارد اری سموم شیمیایی

براساس بررسیهای بعمل آمده شواهدی دال بر آتش سوزی خودبخودسموم دفع افات نباتی وجود ندارد به استثنای دیتیوکارباماتها مثل مانکوزب ،ماتب ، بنومیل و ... که باید از سایر سموم جدا شوند .

ضوابط ساختمان انبار

• باید عاری از مواد آتش زا به منظور جلوگیری از گسترش آتش باشد .
• دیوارهای خارجی از موادی ساخته شده باشد که از گسترش آتش جلوگیری نماید .
• تا حد امکان از ایجاد مجاری فاضلاب در کف انبارهای سموم پرهیز گردد .
• فاصله گذاری بین سموم برحسب نوع آنها از طریق دیوارهای عایق

جلوگیری از بروز آتش سوزی در انبارهای سموم

• بدیهی ترین علت آتش سوزیها :
• کشیدن سیگار
• نقائص و معایب سیستم برق
• وسایل نقلیه حاضر در انبار ( لیفتراک )
• توجه به محل جغرافیایی احداث انبار
• مجاورت آن با تاسیسات مسکونی ، مدارس ، کارخانه های مواد غذایی
• موقعیت مجاری آب و سیستمهای فاضلاب در ناحیه انبار

مقابله با آتش سوزی

• انبارهای سموم باید مجهز به کپسول آتش نشانی و شیلنگ آب باشند .
• در انبارها بزرگ سیستم آب پاش اتوماتیک مورد تئجه قرار گیرد .
• نصب سیستم های کشف حریق
• کارکنان انبار باید مجهز به ماسک ضد حریق و دستگاههای تنفس اکسیژن باشند .
• انبارهای سموم باید دارای سیستم هواکش جهت خارج کردن دود باشند .

مقررات حمل و نقل

• سموم باید دور از مسافر و مواد غذایی بارگیری و تخلیه شوند .
• از گذاشتن بسته های سموم در زیر وسایل سنگین پرهیز گردد .
• قبل از بارگیری سطوح وسایل نقلیه از لحاظ وجود براده های چوب و سنگ ... بررسی شود .
• در صورت نشت سموم بوسیله خاک مواد نشتی جذب و جمع آوری شود .

شرایط نگهداری سموم و ایمنی در انبارها

• نگهداری سموم مطابق شرایط برچسب
• نگهداری سموم در انبارهای مخصوص
• پرهیز از نگهداری سموم در سایر ظروف
• جد ا نگهداری علغ کش ها از سایر سموم
• خروج سموم از انبار با توجه به تاریخ انقضاء
• خارج کردن ظروف صدمه دیده از محل انبار

رعایت نکات لازم در موقع کارکردن در انبار

• استفاده از دستکش ، چکمه و لباس کار مخصوص
• عدم جابجایی سموم گازی در داخل انبار
• تعویض و شستشوی همه روزه لباس کارگران
• پرهیز از خوردن ، آشامیدن و استعمال دخانیات در انبار
• در صورت تماس بدن با سم غلیظ باید فوراً آن را با آب و صابون بشویند .

معدوم کردن ظروف خالی سموم

• مدفون کردن ظروف در عمق 5/1 متری زمین
• محل دفن ظروف خالی بایستی غیر قابل نفوذ و از مسر رودخانه ... دور باشد .
• سوزاندن ظروف به جز علف کش ها

      اکثر سموم شیمیایی سرطانزا و تومورزا هستند و وجود انواع سرطانها در جوامع امورز زنگ خطری در این زمینه است .

      این نوع مسمومیتها در اثر مصرف متوالی مقادیر جزئی باقیمانده سموم در مواد غذایی بوجود می ایند .

    دوره کارنس :  حداقل زمانیکه بین آخرین سمپاشی و برداشت محصول باید رعایت کرد که در این مدت سم تجزیه شده و باقیمانده آن به حد مجاز می رسد .

    منابع چربی دارید نه به عنوان غنی کننده ها بیولوژیکی عمل می کنند به عنوان مثال غدد فوق کلیوی ، تیروئید ، جگر ، کلبه ئو ... می توان نام برد .

    از اینرو خوردن حتی مقدار ناچیز مثلاً باقیمانده سموم کلره در حد 1/ppm . همراه با غذا باعث ذخیره 10 تا 15 ppm  آن در بدن می شود که افزایشی بیش از 100 برابر است .

اهمیت سموم محیطی

از انجا که یک گونه از سایرین تغذیه نمی کند ، جلویابی زیستی روی زنجیره غذایی  هنگامی که سم وارد میطی را دارند ، ضعیف و موجب تغلیظ ماده شیمیایی می شود مواد آلوده کننده ای که وسیعترین آثار داده حرکتند و تجمع زیستی از خود  نشان می دهند بنابراین تجزیه می شوند و در آب ، خاک و هوا ، نسبتاً دارای مقدمه ای تا پنانسیل تجمع زیستی مواد شیمیایی آلی موجود در نحیط برآورد گردد تا تلاشهای صورت گرفته برای برخوردهای مناسب جهت مقابله یا رفه باشد .

چشم انداز بحث

افزایش میزان مصرف کنندگی ، افزایش با توجه به افزایش میزان مواد آلوده کننده به علت افزایش جمعیت ، و ... نیاز به علم سم شناسی بیشتر احساس می شود چرا که زمینه هر تولید مواد شیمیایی ، کاهش منابع طبیعی مشکل زایی جهات حذف آلودگیها ، نیاز به شناخت کامل الودگی و تحلیل و بررسی مکانیسم برخورد در ملزوم اینده به شمار می رود آلودگیهای دارد . در همین راستا برنامه های زیر جر] تغییرات :

1. 1.تاسیس یک واحد مدیریت قوی
2. 2.تاسیس مرکز اطلاعات سم
3. 3.آزمایشگاه سم شناسی برای شناسایی سمهای معمولی
4. 4.مرکز اطلاعات سبب مرگ و میر مربوط به سم
5. 5.مرکز مشاهده تخلفات مربوط به سم
6. 6.تاسیس آموزشگاه سم شناسی

 

نمونه برداري وآناليز حشره كش هاي ارگانوفسفره

 ترجمه كننده:الهه كاظمي كارشناس بهداشت حرفه اي

شماره متد    62

محل نمونه برداری    هوا

- روش : نمونه به وسیله حجم مشخصی از هوا در یک تیوپ شیشه ای مخصوص  جمع آوری می شود   است. نمونه به وسیله تولوئن  جذبXAD-2 هر شیشه محتوی یک فیلتر فیبری و دو بخش جاذب

کار می کند، آنالیز می شود.FPD که به روش GC شده و به وسیله

- میزان حجم توصیه شده هوا و سرعت نمونه برداری : 480 لیتر اگر یک لیتر در دقیقه نمونه برداری شود ، به استثناء مالاتیون 60 لیتر اگر اگر یک لیتر در دقیقه نمونه برداری شود.

- وضعیت متد و ارزیابی متد : این روش موضوع ارزیابی روشهای اصلی بوده است .

- تاریخ : اکتبر 1986

- شیمیست : دونالد برنیگت

SALT/LAKECITY/ UTAH، OSHA, روشهای اصلی ارزیابی در آزمایشگا های تجزیه – توجهات ویژه

PEL-(PPM دی کلروس0 /1 میلی گرم بر متر مکعب (111/0

دیازینون1/0 (008/ 0 TLV-(PPM

 TLV -(PPM  کلروفریوس 2/0 میلی گرم بر متر مکعب (014/0 

 PEL -(PPM مالاتیون 15 میلی گرم بر متر مکعب(11/ 1

PEL -(PPM پاراتیون1/0 میلی گرم بر متر مکعب (008/0

(RAV- حدود اطمینان ( مبتنی بر

0019/0  دی کلروس

دیازینون   0/0030  

  0/0033 کلروفریوس

0/0303 مالاتیون

0/0031 پاراتیون

- لغزشهای قابل پذیرش برای توجهات ویژه(بخش 6/4 )

5.3% for Dichlorvos
5.3% for Diazinon
5.3% for Chlorpyrifos
5.6% for Malathion
5.3% for Parathion

1- مباحث عمومی

                                                                                                                                1-1- سابقه

1-1-1- تاریخچه

این ارزیابی متعهد شده که روند نمونه برداری معمولی برای  بخارات و آئروسلها ی 5 حشره کش  تکرارشده است را توسعه دهد و ارزشیابی OSHA ارگانوفسفره را که تجزیه آنها در آزمایشگاه آنالیز

نماید. چندین روش برای نمونه برداری از حشرو کش های ارگانوفسفره  وجود دارد. که آنها به واسطه  های نمونه برداری زیادی احتیاج دارند. فیلتر فیبر شیشه ای ، ایمپینجر اتیلن گلیکول ،تیوپ 50/100    یاتیوپ 33/66 میلی گرمی کروموزورب 102 .XAD-2  میلی گرمی

برخی ازاین متدها به یکی از این واسطه ها و برخی به دو یا چند واسطه احتیاج دارند .  جمع آوری وسایل  آنالیز با توجه به نمونه بردار های گوناگون باید متناسب باشد و یک وسیله برای استفاده در نمونه برداری باید راحت باشد.

XAD-2- روش نمونه برداری مشخص شده در این متد کاربردی : یک تیوپ شیشه ای حاوی جاذب 

  . این نمونه بردار جدید برای جمع آوری بخارات و XAD-2 و فیبر شیشه ای داخل تیوپ و جلوی

آئروسل های حشره کش های ارگانوفسفره مناسب و موثر است.

 در OSHA2-1-1- اثرات سمی : (این قسمت  فقط جهت اطلاع است ونبایدبه عنوان خط مشی کلی

نظرگرفته شود )

حشره کش های فسفره پتانسیل بالقوه ای برای سمیت حاد دارند . که از یک ترکیب به ترکیب دیگر متفاوت است پاراتیون بسیار سمی است و LD₅₀    آن از راه دهانی 2است . ماراتیون کمترین سمیت را در بین حشره کش های ارگانو فسفره دارد با LD₅₀    دهانی 1400 . این مواد به عنوان آنتی کولین استراز عمل می کند.

افزایش ترشح بزاق ، عرق ریزی ،برادی کاردی ، نگرانی ،اختلالات عصبی ،با صدای اضافه صحبت کردن ،فقدان جهت یابی و تشنج از نشانه هاو علامت های مشخص مسمومیت با حشره کش های ارگانو فسفره در کارگران است. کوتاهی تنفس در افرادی که با دوز بالا تماس داشته اند ، اغلب باعث مرگ می شود.                                                                                                                                                                                                                    

مالاتیون و دی کلروس گواه و نشانه هایی از سرطانزایی در حیوانات نشان نداده اند. پاراتیون و دیازینون موارد خفیفی را نشان داده اند . همه حشره کش ها ی ارگانوفسفره در این ارزیابی از راه پوست جذب شده اند . این گزارش در PELدر OSHAو TLVدر ACGIHآمده است.

3-1-1- مواجهه های محل کار

در سال 1975 ، 666 ملیون پوند حشره کش در ایالات متحده تولید شدند.در یک تخمین 8700 کارگر در تولید و ساختن آنها در سال 1972 استخدام شدند . هر چند ، در این صنایع بیش از 350000 کارگر دیگر نیز به طور بالقوه در مواجهه بودند زیا کار آنها به نحوی با تولیدات حشره کش ها در تماس بودند.

4-1-1- معیارهای فیزیکی و دیگر اطلاعات توصیفی

 

GAS    =  CLOSE  AIR  SUPPORT     62-73-6

MV: MAGE WATT   220/98

تراکم  :415/1 در 25 درجه سانتی گراد

mmhg نقطه جوش : 117 درجه سانتی گراد در 10

 در 20 درجه سانتی گراد mmhg فشار بخار : 012/0

رنگ: کهربایی بی رنگ

C₄ H₇ CL₂O₄P فرمول ملکولی :

PPVD مترادف:

 

2-1- حدود تعریف پارامتر ها : هوایی که در این متد ها ذکر شده مبنایی است برای اختصاص دادن 60 لیتر هوا برای مالاتیون و 480 لیتر برای سایر حشره کش ها ، میزان جذب سطحی 2لیتر در یک دقیقه

1-2-1- بازیابی محدودیت ها درروش آنالیز : کشف محدودیت ها در روش آنالیز زیر آورده شده است . تعدادی از روشهای آنالیز قله ای را نشان می دهد که در آن در حدود 5 دقیقه زمان نزدیک آلوده  کننده است.

 

 

 

 

 

2-2- معرف

هیچ معرفی مورد نیاز نیست .
3-2- روش نمونه برداری

1-3-2- در هنگام اتصال تیوپ به پمپ نمونه برداری ، به هیچ وجه تیوپ را در جلمی نمونه بردار قرار ندهید. نمونه بردار باید به صورت عمودی در ناحیه تنفسی کارگر نصب شود بطوری که مانعی برای کارگر نباشد .

2-3-2- بعد از اتمام نمونه برداری ،نمونه بردار را جدا کرده و در آن را مهرو موم  کنید.

3-3-2- بعد از اتمام نمونه برداری ، دو سر نمونه بردار را به روش OSHA  مهرو موم  کنید.

4-3-2- با هر ست نمونه بردار حداقل یک کاغذ سفید ارائه می شود . این برگه ها باید در همه نمونه برداری ها به جز مواردی که هوا در آن از هوا نمونه برداری نشده است.

5-3-2- توده نمونه برداری باید به تنهایی برای آنالیز فرستاده شدو نه به همراه هوای نمونه برداری شده.

4-2- گنجایش نمونه بردار 

وقتی از هوای کنترل شده حاوی 9/0 آئروسل دیازینون یا  8/38 مالاتیون،که در نمونه برداری از آنها از وسیله توصیه شده استفاده شده است ، کمتر از 5 % نقطه شکست بعد از 5/1ساعت از زمان پیشنهادی برای آن ماده مشاهده می شود . 5 % نقطه شکست به عنوان نقطه ای تعریف می شود که 50% از جمع آوری کل از تمام تیوپ در ناحیه پشتیبان مشاهده می شود . برخی از آنالیت ها به میزان کافی در دسترس نیستند . دیازینون و مالاتیون حشره کش های ارگانوفسفره ای هستند که برای تولید یک آئروسل غلیظ استفاده نمی شوند ، بلکه نماینده سایر حشره کش های ارگانوفسفره هستند. دیازینون برای سنجش توانایی نمونه بردار در جمع آوری 8 ساعته استفاده می شود.

مالاتیون برای سنجش ماکزیمم مقدار آنالیتی که نمونه بردار باید داشته باشد استفاده می شود. سه نوع دیگر حشره کش های ارگانوفسفره به عنوان پایه ای برای تست های وابسته استفاده می شود .  

مطابق تست توانایی نمونه بردار در نگهداری ارگانوفسفره ها در تعیین غلظت هدف برای هر آنالیت باید از 6 تیوپ نمونه برداری بدست آید.

رطوبت هوا (% 80 رطوبت نسبی ) در تیوپ برای 8 ساعت به میزان 1، پس از تجزیه نمونه میزان آنالیت های حاضر در این سطح مشخص می شوند .

تیوپ های نمونه برداری جدید  باید با یک بابلر اتیلن گلیکول ، حاوی دیازینون شوند . میزان دیازینون مشخص شده به وسیله دو نمونه بردار باید یکسان باشد. 

3- روش تحلیل

1-3- دستگاه

1-1-3- گاز کروماتو گرافی مجهز به FPD

2-1-3- ستون ACG  می تواند مداخله گرها را از حشره کش ها تفکیک کند                           

3-1-3- آمپول 2 و4 میلی متری شیشه ای با کلاهک PTFE

4-1-3-فلاسک حجم سنجی وپیپت برای آماده کردن استانداردها رقیق سازی و انجام تزریقات 

5-1-3- ترازوی آنالیزی

2-3- معرفها

1-2-3- هیدروژن ، هوا ، اکسیژن و نیتروژن

2-2-3- دی کلروس  در سنجش مجهول استفاده می شود و می تواند در          سرویس ساخته شود .

3-2-3- دیازینون ،کلروفروس ،مالاتیون . پاراتیون . استانداردهای            سرویس در این ارزیابی استفاده می شود .

4-2-3- تولوئن آمیخته با حشره کش

5-2-3- تری بوتیل 1 فسفروس

6-2-3- استخراج جذب سطحی در محلول ( از یک روش استاندارد داخلی استفاده میشود )بوسیله اضافه کردن 8 میلیلیتر از 5-2-3- در 100 میلی لیتر تولوئن . در غیر این صورت فقط تولوئن استفاده می شود .

3-3- تهیه مقدمات استاندارد

ذخیره استاندارد محلول به وسیله اضافه کردن آنالیت به تولوئن آماده می شود . میزان محلول استاندارد به وسیله تزریق حجم میکرو لیتری مشخصی از ذخیره محلول به دو میلی لیتر محلول جاذب در یک ویال مهر و موم شده ، تهیه می شود .

4-3- آماده سازی نمونه

1-4-3- فیلتر فیبر و 270 میلی گرم منطقه نمونه برداری به 4 میلی لیتر میال انتقال می یابد. فوم اولیه و 140 میلی لیتر از جاذب را در یک ویال جداگانه وارد می کنند. یک شیشه قیفی شکل کوچک می تواند در این انتقال کمک کننده باشد . انتهای قسمت دمو فوم دور ریخته می شود . تیوپ نمونه برداری را نباید دور انداخت ، شاید پس از شستشو به وسیله سورفکتانت یا محلول های شستشو مجددا قابل استفاده باشد.

2-4-3-   2 میلی لیتر محلول جاذب به هر ویال اضافه می شود.

3-4-3-ویال ها را با PTFE مهر وموم میکنیم و به مدت یک ساعت اجازه می دهیم جذب صورت پذیرد . در طول این زمان چند بار ویال را بهم می زنیم .

شرایط GC

دمای ابتدای کالوم                                                              ⁰  C150

زمان نگهداری در ابتدای کالوم                                                   min2

دمای برنامه                                                                      16

دمای نهایی                                                                          c 200

زمان نهایی                                                                            min8

میزان نیتروژن                                                                     5

حجم تزریق                                                                          ml  3/1

ستون GC

شرایطFPD

میزان جریان هیدروژن                                                        200

میزان جریان اکسیژن                                                         600

میزان جریان هوا                                                                 30

دمای دتکتور                                                                           c  300

2-5-3- استفاده از روش مناسب مثل : یکپارچگی الکترونیکی برای اندازه گیری پاسخ های دتکتور

3-5-3- استفاده از استاندارد های درون پروسه ای برای تهیه منحنی کالیبراسیون که چندین حلال در آن استفاده می شود .

6-3- مداخله گرهای آنالیزی

1-6-3- هر ترکیبی مداخله گرهایی در هنگام نگهداری دارد . معمولا شرایط کروماتوگرافی در صورت تغییر مداخله گرها تغییر می کند.

2-6-3- زمان نگهداری یک ماده جهت شناسایی هویت آن مهم نمی باشد . آنالیزی به وسیله ستونهای GC متناوب در یک دتکتور FPD  شناسایی شده که توسط سولفور برای حشره کش های سولفوره است . میزان جرم اسپکتومتری روش دیگری برای شناسایی حشره کش های سولفوره.

کروماتوگرافی مایع با کارآیی زیادHPLC) )

 

HPLC  فرایندی است که در اواخر سال 1960 به وجود آمد. اصلی ترین پیشرفتهایی که در آن زمان تحقق پیدا نمود شامل :

1-      اندازه ذرات جامد بسته بندی شده از 200-150 میکرون به 10-5 میکرون تقلیل پیدا کرد.

2-      ذرات ریز تفکیک پذیر ی و دقت جدا سازی را افزایش داده و استفاده از ستون های کوچکتر و کوتاه تر فراهم گردید . 

اجزاء اصلی و عملکرد سایر اجزاء HPLC

1-      یک یا چند مخزن ذخیره حلال از جنس شیشه ، فولاد زنگ نزن بیشتر برای نگهداری فاز متحرک دارد.

الف -فاز متحرک معمولا از طریق یک پاشنده SPARGER ، یک سیستم مکنده ،وسیله گرمسازی / همزنی نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرد.

ب – محلولهای فاز متحرک معمولا قبل از استفاده از یک پیش فیلتر عبور داده می شوند تا گرد و غبار و ذرات معلق آن گرفته شود.

ج- ELUTION ممکن است :

* ISOCRATIC : یک ترکیب ثابت فاز متحرک

*میزان افت شویندگی GRADIENT ELUTION  : دو حلال  با بیشتر که نسبت اختلاطشان در یک برنامه تغییر کند . حلالهایی با پلاریته مختلف با یکدیگر مخلوط می شوند و معمولا ایجاد گرادیانی از تغییر پلاریته در ستون می نمایند.

 

2-      سیستم پمپاژ :

الف – سیستم پمپاژ باید بتواند :

ü       بتواند تا تقریبا 6000 پوند بر اینچ مربع فشار ایجاد کند .

ü       یک خروجی بدمن ضربان از طریق دمپر ایجاد کند  .

ü       میزان جریانی برابر 10-1/0 میلی لیتر بر دقیقه برقرار نماید .

ü       تکرار پذیری میزان جریان را تا 5 % یا بهتر انجام دهد .

ü       تعیین مقاومت در برابر خوردگی با حلال های مختلف

ب- توجه داشته باشید که انفجار ناشی از فشار با لا زیاد مورد توجه نمی باشد. مایعات مانند گازها متراکم نمی شوند .

ج- احتمال آتش سوزی در اثر حلال وجود دارد .

د- از سرنگ های پر کننده جهت نشت یابی پمپ ها و خطوط لوله کشی استفاده کنید.

3- سیستم تزریق نمونه :

الف- سیستم تزریق نمونه مانند گاز کروماتوگراف از طریق سیستم جداره لاستیکی انجام می شود که تقریبا 1500 پوند براینچ مربع فشار محدود می شود .

ب- در اکثر HPLC  ها ی پیشرفته ،تزریق نمونه توسط یک حلقه نمونه برداری انجام می شود.

 

ü       حلقه LOOP  یک دریچه یا شیر چند موقعیتی است که می تواند تقریبا 500 میکرولیترنمونه را تزریق نماید.

ü       زمانیکه شیر باز می گردد،حلقه به جریان فاز متحرک وصل شده و نمونه با فشار وارد ستون می گردد.

ü      

 

4-ستون ها

الف- ستون ها معمولا از جنس لوله های فولاد زنگ نزن هستند .

ب- طول آنها معمولا 30-10 سانتی متر است.

ج- قطر داخلی رایج آنها 40-4 میلی متر و نوع جدید تر آنها که کارایی بیشتری دارند دارای قطر داخلی 6/4-1 میلی متر است.

د- اندازه بسته های ذرات معلق معمولا 10- 5 میکرومتر است .

ه- بسته های ذرات معلق معمولا شامل :

a-ذرات سیلیکا

ü       ذرات سیلیکا از آمیختن شیمیایی ذرات ریز انباشته شده ای که اقطار بسیار یکنواختی پیدا می کنند ، تهیه می گردند.

ü       سیلیکا ممکن است بدون رو کش  و یا رو کش دار یا یک فیلم آلی مورد استفاده قرار گیرند .

b-سایر بسته های مورد استفاده شامل :

ü       رزین های تبادل کننده یونی

ü       پلیمر متخلخل

ü       ذرات آلومینا

5- دتکتورها

الف- رایجترین  دتکتورها براساس میزان جذب نور مرئی و یا uv ماده مورد تجزیه با استفاده از یک سلول z کار می کنند.

6- کاربردهای HPLC :

ü       کروماتوگرافی مایع- مایع :در این نوع ،ماده بسته بندی با روکشی از مواد باباند غیر هم ظرفیت برروی یک ماده جذب می شوند.

ü       کروماتوگرافی –BONED PHASE  LIQUID روکش فاز ثابت مایع

ü       کروماتوگرافی مایع – جامد : فاز ثابت یک سطح جامد قطبی است

1.        کروماتوگرافی مایع- مایع

ü کروماتو گرافی فازنرمال : کروماتوگرافی تقسیمی است که فاز ثابت غیر قطبی              

- در ابتدا قطبی ترین اجزاء شسته می شوند.

- با افزایش قطبی شدن فاز متحرک زمان شستشو کاهش می یابد.

ü       کروماتوگرافی فاز معکوس : کروماتوگرافی تقسیمی است که فاز ثابت غیر قطبی               و فاز متحرک قطبی است .

- در ابتدا قطبی ترین اجزاء شویش می شوند.

- با افزایش قطبی شدن از متحرک زمان شستشو افزایش می یابد.

- از آنجایی که آب حلال انتخابی پروتئین هایی نظیر DNA و غیره است ،برای اکثر کاربردهای بیولوژیک مناسب است .

ü       در حدود 75 % HPLC :

- در فاز معکوس کار می کند .

- از فاز های ثابت کربن 8 و کربن 18 استفاده می شود.

-از متانول ،تتراهیدروفوران به عنوان فاز متحرک به تنهایی یا در مخلوط محلول مایع استفاده می کنند.

1.        کروماتوگرافی مایع – جامد : جامد جذبی ماده مورد تجزیه یا فاز متحرک برای اتصال در محل هایی در فاز ثابت رقابت می کند.

ü       میزان قطبی بودن فاز متحرک ممکن است تغییر کند ،اما فاز متحرک ثابت تغییر نمی کند.

ü       سیلیکا رایجترین فاز ثابت در حدود 90 % کاربرد دارد .

               - سطح گروه های OH با ماده مورد تجزیه از طریق اتصال H و فعل و انفعالات دو قطبی با یکدیگر تداخل پیدا می کند.

               - در ابتدا مواد مورد تجزیه غیر قطبی شکسته می شوند. 

- روش با وزن ملکولی کمتر از 500 بهترین کاربری را دارد ،ملکولهای غیرفابل حل در آب ،ملکول های غیر قطبی جدا می گردند.

1.        کروماتوگرافی تبادل یونی با کا رآیی بالا 

1-      ستون با

ü       یک رزین تبادل کننده پلی استیرن با دامنه ذرات کوچکتر از 10 میکرون تهیه و بسته بندی می شود.

ü       با ذرات سیلیکایی با پایه رزین مبادله کننده یونی بسته بندی می شود.

رزین پلی ساخارید که بطور معمول در شناخت پروتئین ها با ستون باز مورد استفاده قرار می گیرند